ریسک اعتباری چیست؟ مهم‌ترین ریسکی که بانک‌ها با آن مواجه می‌شوند

به زبان ساده، ريسک اعتباری را احتمال قصور وام‌گيرنده يا طرف مقابل بانک نسبت به انجام تعهداتش تعریف می‌کنند. هدف از مديريت ريسک اعتباري آن است که با حفظ ريسک اعتباري در محدوده‌هاي قابل قبول، نسبت بازگشت اعتبارات بانکي موزون‌شده به ريسک حداکثر شود. ضروری است بانک‌ها همانند ريسک اعتباري فردی يا ريسک معاملات، ريسک اعتباري کل پرتفوی خود را مديريت نمايند. بانک‌ها همچنين بايد رابطه ميان ريسک اعتباري با ساير ريسک‌ها را نيز در نظر بگيرند. مديريت کاراي ريسک اعتباری جزئی مهم از يک روش جامع مديريت ريسک و شرط اساسی موفقيت بلندمدت هر بانک محسوب مي‌گردد.

اگرچه منشاءهاي ديگر ريسک اعتباري در سراسر فعاليت‌هاي يک بانک وجود دارد که در دفتر بانک و دفتر تجاري و در اقلام بالا و پايين خط ترازنامه منظور مي‌گردد، ولی برای اکثر بانک‌ها وام‌ها بزرگ‌ترين و بديهی‌ترين منشاء ايجاد ريسک اعتباری می‌باشند. علاوه بر وام‌ها، بانک‌ها به طور فزاينده‌ای در زمينه ابزارهای مختلف مالی مانند: معاملات بين بانکی، تأمين مالی تجاری، معاملات ارز، قراردادهای مالی آتی، سوآپ، اوراق قرضه، سهام عادي، معاملات اختيار، قبول تعهدات و صدور ضمانتنامه و تسويه معاملات، با ريسک اعتباری (يا ريسک طرف مقابل) مواجه هستند.

رویه‌های کنترل ریسک اعتباری

نظر به اين که اقلام در معرض ريسک اعتباری، همچنان به عنوان منشاء اصلي مشکلات بانک‌هاي معتبر جهان باقي مانده است، لذا بانک‌ها و بازرسان آن‌ها بايد بتوانند درس‌های مفيدی از تجارت گذشته فراگيرند. همانگونه که لازم است بانک‌ها سرمايه‌‌ی کافی برای جبران ريسک‌هايی که با آن مواجه می‌گردند، در نظر بگيرند بايد آگاهی‌های لازم را در مورد ضرورت تشخيص، اندازه‌گيری، مراقبت و کنترل ريسک اعتباری داشته باشند.

رويه‌های مناسبی که کمیته بال معرفی کرده است، به حوزه‌های ذيل اشاره دارد:

• ايجاد محيطي مناسب براي کنترل ريسک اعتباری
• اقدام تحت يک فرآيند مناسب اعتباردهی
• حفظ يک روش مناسب مديريت، ارزيابی و مراقبت از اعتبارات
• حصول اطمينان از وجود کنترل‌های کافي بر ريسک اعتباری.

اگرچه رويه‌های ويژه مديريت ريسک اعتباری با توجه به نوع و پيچيدگی فعاليت‌های اعتباری، ممکن است در ميان بانک‌ها متفاوت باشند، ولي يک برنامه جامع مديريت ريسک اعتباری هر چهار حوزه فوق را در بر می‌گيرد. اين رويه‌ها همچنين بايستی در رابطه با ارزيابي کيفيت دارایی‌ها، کفايت اندوخته‌ها و ذخاير و شفاف سازی ريسک اعتباری نيز اعمال شود، که تمامی اين موارد در گزارش‌‌های اخير منتشره توسط کميته بال ١ مورد توجه قرار گرفته‌اند.

انتظارات نظارتی از رويکرد مديريت ريسک اعتباری که توسط هر بانک مورد استفاده قرار می‌گيرد بايد با حوزه و پيچيدگی‌های فعاليت بانک متناسب باشد. برای بانک‌های کوچکتر يا کمتر پيشرفته، لازم است بازرسان مشخص نمايند که روش اعمال شده برای مديريت ريسک اعتباری بانک‌ها، برای فعاليت‌هايشان کفايت می‌کند و در فرآيندهای مديريت ريسک اعتباری آن‌ها، نظم کافی برای نشان دادن ريسک نسبت به بازده وجود دارد.

يک نمونه خاص‌تر از ريسک اعتباری، مربوط به فرآيند تسويه معاملات مالی می‌باشد. اگر يک طرف معامله تسويه شود، اما طرف ديگر تسويه نشود، ممکن است به اندازه اصل مبلغ معامله خسارت وارد شود. اگر حتی يک طرف فقط در تسويه تأخير نموده باشد، طرف ديگر ممکن است به دليل فرصت‌های از دست رفته سرمايه‌گذاری با زيان مواجه گردد. بدين ترتيب، ريسک تسويه (به معني ريسکی است که به دليل تکميل نشدن يا عدم تسويه يک معامله مالی به ترتيبی که انتظار آن می‌رفت، ايجاد می‌شود) شامل اجزايی از ريسک‌های نقدينگی، بازار، عملياتی، شهرت و نيز ريسک اعتباری است. سطح ريسک با توجه به ترتيبات تسويه مشخص می‌شود. عناصر چنين ترتيباتی که در ايجاد ريسک اعتباری اثرگذارند عبارتند از:

• زمان تسعير ارزی،
• خاتمه‌ی پرداخت / تسويه
• نقش واسطه‌ها و اتاق‌های پاياپای

ریسک اعتباری یکی از مهم‌ترین ریسک‌هایی است که نظام بانکی با آن روبرو است. به همین دلیل، شناخت این ریسک، دانستن مفهوم آن و نحوه‌ی تشخیص و مقابله با آن از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. در این مقاله سعی گردید تا مفاهیم اولیه‌ای از ریسک اعتباری بیان شود. در مقالات بعدی به جزئیات این ریسک پرداخته خواهد شد.

بانک تسویه‌ی بین‌المللی یا کمیته‌ی بال همواره در حال رصد بازارهای پولی دنیا بوده، راهکارهای بانک‌های شاخص را مرور می‌کند و نتایج مطالعات خود را در قالب گزارشات دوره‌ای در زمینه‌ی ریسک اعتباری منتشر می‌کند. این دستورالعمل‌ها و راهنماها مهم‌ترین مرجع آشنایی با ریسک اعتباری و روش‌های مدیریت ریسک اعتباری هستند. بانک مرکزی ایران نیز اقدام به ترجمه و بازبینی این دستورالعمل نموده و در قالب مستند اصول مدیریت ریسک اعتباری منتشر نموده است.

سامانه مدیریت ریسک اعتباری ساتراپ با ارائه‌ی به‌روزترین راهکارهای دنیای مالی، مدیران ریسک را در جهت کنترل ریسک اعتباری مشتریان خود یاری می‌کند. این سامانه داشبوردی کاربردی از مهمترین فاکتورهای مرتبط با ریسک است که وضعیت کلی بانک را نمایش می‌دهد.