مدل‌های امتیازدهی ریسک

مدل‌های امتیازدهی ریسک یعنی چه؟

مدل‌های امتیازدهی ریسک، ابزارهایی برای ارزیابی احتمال نکول هستند. مفهوم این مدل‌ها، عمیقاً با مفهوم ریسک نکول در ارتباط است و یک ابزار کلیدی در حوزه‌هایی از جمله مدیریت ریسک، پذیره‌نویسی، تخصیص سرمایه و مدیریت سبد دارایی می‌باشد.

---

مدل‌های امتیازدهی ریسک از فاکتورهای مختلفی استفاده می‌کنند و یک سری قوانین را جهت ارزیابی احتمال نکول وام‌گیرنده اعمال می‌نمایند. مدل‌ها از این فاکتورها و قوانین برای تولید یک معیار امتیازدهی عددی استفاده می‌کنند. این معیار سطح ریسک نکول وام‌گیرنده را تعیین و گزارش می‌دهد.

مدل‌های امتیازدهی ریسک چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرند؟

مدل امتیازدهی ریسک، ابزاری برای تصمیمات وام‌دهی و مدیریت و ساخت سبد دارایی است. این معیارها به بدهکاران، تحلیلگران و مدیران سبد دارایی یک دید عینی برای رتبه‌بندی وام‌گیرندگان بر اساس ارزش اعتباری آن‌ها و ریسک نکول می‌دهد.

همچنین آنها به بانک این اجازه را می‌دهند تا سطح ریسک را تعیین و آن را در سبد اعتباری خود نظارت نمایند و بررسی کنند که آیا نیاز به تغییر وجود دارد یا خیر.

عوامل مورد استفاده در مدل‌های امتیازدهی ریسک

مدل‌های امتیازدهی ریسک از انواعی از عوامل به عنوان نهاده‌های اولیه استفاده می‌کنند. ممکن است برخی از این مدل‌ها کاملاً مبتنی بر شواهد آماری باشند، درحالی‌که سایرین بر مبنای عوامل ذهنی استوار باشند. به طور کلی، اکثر عواملی که در این مدل‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند کمّی هستند. به هر حال، موسسات مالی اغلب فاکتورهای کمی و کیفی را با یکدیگر ترکیب می‌کنند.

عوامل مورد استفاده در مدل‌ها معمولاً شامل سلامت وام‌گیرنده، مشخصات و شرایط صنعت و عوامل اقتصاد کلان می‌شود. سایر فاکتورها ممکن است شامل ارزیابی ذهنی توان رقابتی شرکت، میزان اعتماد به مدیریت، ریسک سیاسی و ریسک زیست‌محیطی باشد.

1. قضاوت vs داده

روش تحقیق مورد استفاده برای توسعه‌ی مدل امتیازدهی ریسک می‌تواند به قضاوت یا آمار وزن بیشتری بدهد. این موضوع به عواملی چون دسترسی به داده‌های مورد نظر، درستی و دقت داده و سهولت ذخیره‌سازی و دسترسی به این داده‌ها بستگی دارد.

2. سلامت مالی وام‌گیرنده

عواملی که سلامت مالی وام‌گیرنده را مورد ارزیابی قرار می‌دهند، شامل نسبت‌های مختلفی هستند:

• نقدینگی، جهت تشخیص توانایی وام‌گیرنده برای پرداخت تعهدات فعلی. چنین نسبت‌هایی شامل نسبت پول نقد، نسبت جاری و نسبت آنی می‌شود.
• نسبت اهرم، جهت ارزیابی توانایی شرکت برای عمل به تعهدات مالی بلندمدت خود. این نسبت‌ها به بررسی ساختار سرمایه‌ی شرکت می‌پردازند و شامل نسبت سهام و نسبت بدهی می‌شوند.
• نسبت‌های سودآوری، جهت تشخیص توانایی شرکت برای ایجاد سود در فعالیت تجاری خود. از جمله این نسبت‌ها می‌توان به حاشیه سود عملیاتی و بازدهی سرمایه‌ی سرمایه‌گذاری‌شده اشاره نمود.
• نسبت‌های جریان نقدی، که معیارهای جریان نقدی را با سایر معیارهای مالی جهت ارزیابی توانایی شرکت برای ایجاد جریان نقدی که قادر به تسویه‌ی تعهدات باشد مقایسه می‌کند. به عنوان مثال، چنین نسبت‌هایی شامل نسبت پوشش جریان نقدی یا جریان نقدی به نسبت درآمد خالص می‌شوند.

3. مشخصات صنعت

توانایی یک وام‌گیرنده جهت اجرای تعهدات خود، تنها بر عوامل محدود به شرکت متکی نیست. مشخصات صنعت مورد نظر و شرایط کلان اقتصادی می‌تواند بر ارزش اعتباری شرکت تاثیر بگذارد. بعنوان مثال:

• در یک صنعت با موانع کم برای ورود، ممکن است توانایی شرکت جهت ایجاد جریان نقدی پیش‌بینی‌پذیری کمتری داشته باشد یا اینکه دارای ریسک‌های قابل توجهی باشد.
• در صنعت تولید کالاهای یکسان (commoditized industry)، ایجاد جریان نقدی در یک شرکت بیشتر از یک صنعت دارای انحصار طبیعی در معرض نوسان است.
• برای هر صنعتی، فاز فعلی صنعت با سیکل تجاری می‌تواند بر ارزش اعتباری شرکت تأثیرگذار باشد. به عنوان مثال، در وضعیت رکود سیکل اقتصاد کلان یا در دوره‌ی نزولی سیکل صنعتی، حتی شرکت‌هایی که از لحاظ مالی سالم هستند نیز ممکن است با کاهش در ارزش اعتباری روبرو شوند.

4. اعتبار و کیفیت مدیریت

بسیاری از مدل‌های امتیازدهی ریسک بر اساس ترکیبی از عوامل عینی و ذهنی به مدیریت شرکت امتیاز می‌دهند:

• ارزیابی توانایی و تجربه‌ی مدیریت که شامل عوامل عینی از جمله سال‌های تجربه و عوامل ذهنی از جمله ارتباط تجربه و سمت شغلی می‌باشد.
• تحلیلی عمیق از تاریخچه‌ی مدیریت در موضوعاتی همچون خلق ارزش، وضوح ارتباطات، کیفیت و تناوب اطلاعات منتشرشده و تصمیمات تخصیص سرمایه.

5. ریسک‌های سیاسی و زیست‌محیطی

مدل‌های امتیازدهی ریسک از دسته‌بندی‌های ریسک دیگری نیز استفاده می‌کنند:

• ریسک سیاسی، که به بررسی جلوه‌هایی از ریسک از جمله جنگ، حکمرانی قانون و میزان اعتبار نهادها می‌پردازد.
• ریسک‌های زیست‌محیطی مرتبط با پیامدهای بالقوه‌ی آلودگی یا نابودی محیط زیست به سبب فعالیت‌های شرکت. این اتفاق می‌تواند منجربه عواقب مالی شود و حتی قوانین نامطلوب نیز می‌توانند فعالیت شرکت را محدود نمایند.

اعتبارسنجی مدل‌های امتیازدهی ریسک

یک مدل امتیازدهی ریسک تنها در صورتی باید مورد استفاده قرار گیرد که از دقت کافی برخوردار باشد. اعتبارسنجی مدل به معنای ارزیابی معتبر و استوار بودن امتیازدهی توسط یک مدل مشخص و تطابق آن با نتایج حقیقی است.

یک مدل امتیازدهی ریسک مناسب نباید:

• ریسک را دست‌کم بگیرد، چراکه این امر منجر به ایجاد زیان پیش‌بینی‌نشده و هزینه‌های بازیابی می‌شود.
• ریسک را دست‌بالا بگیرد، چراکه این امر منجر به سرمایه‌گذاری غیررقابتی و از دست‌دادن سودهای بالقوه می‌شود.