سرمایه‌ی اقتصادی ریسک اعتباری (قسمت اول)

در کسب‌وکار بانک قبول ریسک امری بدیهی است و بانک‌ها سعی می‌کنند از طریق انجام معاملات در بازارهای مالی (معاملات آتی، اختیار و سوآپ و ابزارهای مشتقه‌ی دیگر) هزینه‌ی کلی ریسک خود را کاهش دهند. اما مدیریت تمامی ریسک بدین صورت نمی‌تواند هدف تجاری بانک‌ها باشد. با فرض اینکه بانک‌ها در معرض ریسک‌های مختلف قرار دارند، افزایش اهرم مالی باعث می‌شود احتمال وارد شدن زیان‌های بحرانی برای آن‌ها افزایش پیدا کند. در نتیجه، نگهداری سرمایه‌ی اقتصادی متناسب با دفتر کل بانک از منظر قانونی می‌تواند روشی جایگزین برای مدیریت ریسک باشد.

گرچه، در عمل، ذی‌نفعان بانک در مورد میزان سرمایه‌ای که بانک باید در زمان‌های مختلف نگهداری کند نظرهای متفاوتی دارند. برای ریسک می‌توان به دو روش سرمایه را محاسبه کرد: «سرمایه‌ی ریسک» که معیاری متناسب و صحیح برای اندازه‌گیری ریسک و کل میزان سرمایه‌ی مورد نیاز برای بانک است. از سوی دیگر، «سرمایه‌ی اقتصادی» می‌تواند معیاری بهتر باشد.

در واقع سرمایه‌ی اقتصادی، تخمینی از میزان سرمایه‌ی مورد نیاز برای تضمین توانگری مالی در سطح اطمینانی ازپیش‌تعیین‌شده است. برای سرمایه‌ی اقتصادی و کارکرد آن معایب مختلفی وجود دارد، اما با این وجود سرمایه‌ی اقتصادی تنها روش عملی برای برآورد میزان سرمایه‌ی مورد نیاز است، زیرا سعی می‌کند پیچیدگی‌های غیرضروری فرآیند پیچیده‌ی مذاکرات قراردادها را نادیده گرفته و رویکردی متناسب با ریسک که بسیار دقیق‌تر از روش قانونی محاسبه‌ی سرمایه‌ی ریسک است را به‌کار گیرد.

ریسک کلی بانک از اجزای مختلفی تشکیل می‌شود که به دو دسته‌ی اصلی تقسیم شده و خود زیرمجموعه‌هایی دارند:

ریسک‌های ترازنامه:

هر کدام از این ریسک‌ها قسمتی از سرمایه‌ی اقتصادی را به خود اختصاص می‌دهند. اما موضوع مورد توجه این مقاله ریسک اعتباری است که در ادامه به صورت مفصل تشریح می‌شود.

اجزای تشکیل‌دهنده‌ی ریسک اعتباری

برای محاسبه‌ی سرمایه اقتصادی مورد نیاز ریسک اعتباری ابتدا باید اجزای تشکیل‌دهنده‌ی آن را شناسایی کرد. گام‌های لازم برای این کار شناخت زیان مورد انتظار (EL: Expected Loss)، زیان غیرمنتظره (UL: Unexpected Loss) و سهم زیان غیرمنتظره (ULC: Unexpected Loss Contribution) است.

زیان مورد انتظار (EL)

یک بانک می‌تواند انتظار داشته باشد که در صورت افزایش اعطای اعتبار به مشتریانش، به صورت میانگین در طول دوره‌ای معین میزانی زیان خواهد داشت. در نتیجه، بانک نباید از وقوع این زیان‌ها غافل‌گیر شود و یک بانک محافظه‌کار همواره میزان مشخصی از پول (که معمولاً به آن عنوان ذخیره‌ی زیان وام یا هزینه‌های استاندارد ریسک اتلاق می‌شود) را برای پوشش این زیان‌ها در طول یک دوره‌ی عادی از کسب‌وکار اعتباری خود کنار می‌گذارد.

درست است که میزان زیان اعتباری در طول سال‌های مختلف متفاوت است، اما همواره یک سطح تخمینی (سالانه) وجود دارد که می‌توان آن را با استفاده از روش‌های آماری برآورد نمود. در واقع، زیان مورد انتظار هزینه‌ی قابل پیش‌بینی فعالیت در بازار وام‌دهی است. باید توجه داشت که زیان مورد انتظار سطح زیان‌های پیش‌بینی‌شده بر اساس چرخه‌ی اقتصادی برای سال پیش رو نیست، بلکه میانگین بلندمدت سطح زیان دوره‌هایی است که شرایط اقتصادی عادی داشته‌اند.

از آن رو که واقعه‌ی نکول D یک متغیر برنولی است، بدین معنی که D در صورت وقوع نکول مقدار 1 و در غیر این‌صورت مقدار 0 به خود می‌گیرد، می‌توان زیان مورد انتظار (EL) در صورت وقوع نکول را به صورت زیر (شکل 1) تعریف کرد.

از شکل 1 می‌توان نتیجه گرفت:

اجزای تشکیل‌دهنده‌ی زیان مورد انتظار

همان‌طور که از رابطه‌ی بالا اثبات شد، زیان مورد انتظار از سه جزء تشکیل شده است:

• احتمال نکول (PD, Probability of Default): احتمال اینکه وام‌گیرنده قبل از دوره‌ای معین (معمولاً این دوره را یک‌ساله در نظر می‌گیرند) یا در هر زمانی قبل از سررسید وام نکول کند. PD برآوردی مختص وام‌گیرنده است که معمولاً مرتبط با رتبه‌ی ریسک مشتری است و مستقل از مشخصات تسهیلات اعطایی، اعم از وثیقه یا ساختار وام، است.
• میزان در معرض نکول (EAD, Exposure At Default): میزان در معرض نکول EA، به‌منظور محاسبه‌ی زیان مورد انتظار EL، میزان برآوردشده‌ی میزان اعتبار اعطایی بانک به مشتری یا طرف معامله در زمان نکول است. همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، این مقدار شامل تمامی پرداختی‌های باقی‌مانده (شامل بهره) در آن زمان است. این مقدار باقی‌مانده می‌تواند کاملاً متفاوت از میزان باقی‌مانده در زمان ابتدای اعطای اعتبار باشد.
• نرخ زیان (LR, Loss Rate): زمانی که وام‌گیرنده‌ای نکول می‌کند، بانک لزوماً کل مبلغ وام را از دست نمی‌دهد. LR نماینده‌ی درصدی از میزان زیان واقعی تحمیل‌شده به بانک در زمان نکول (شامل تمامی هزینه‌های مرتبط با جمع‌آوری و فروش وثیقه) به نسبت EA است. در نتیجه، نرخ زیان عمدتاً تابعی از وثیقه است. وام‌های بدون وثیقه و ضامن معمولاً زیان‌های به‌مراتب بیشتری نسبت به وام‌های وثیقه‌دار و ضامن‌دار به همراه دارند.

طبق تعریف، زیان مورد انتظار تمامی ریسک را در برنمی‌گیرد. اگر زیان مساوی مقدار مورد انتظار خود می‌شد، آن‌گاه هیچ عدم قطعیتی وجود نداشت و دیگر منطق اقتصادی برای نگهداری سرمایه برای ریسک اعتباری از بین می‌رفت. ریسک از نوسان در میزان زیان‌ها ریشه می‌گیرد – که در مبحث ریسک اعتباری دلیل آن ریسک غیرمنتظره UL است. در مقاله‌ی بعدی عنوان خواهیم کرد که زیان غیرمنتظره انحراف استاندارد زیان‌های اعتباری است و می‌توان آن را در دو سطح تراکنش و سبد محاسبه کرد. زیان غیرمنتظره محرک اصلی میزان سرمایه‌ی اقتصادی مورد نیاز برای ریسک اعتباری است.